کد مطلب:24474 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:36

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

عرفان و تصوف و جايگاه آن در اسلام چيست؟

عرفان در لغت به معني «شناخت» است و اصطلاحاً به «شناخت خدا» در صورتي كه عاشقانه باشد، گفته مي شود. عارف محبوس شناخت هاي استدلالي خشك درباره خدا و صفات او نيست، بلكه خدا را روح حاكم بر سراسر وجود و همه هستي مي بيند. عارف در صدد است همچون قطب عارفان و امير مؤمنان كه فرمود: {Hما رأيت شيئاً الاّ رأيت الله قبله و بعده و معه H} هميشه شاهد حق تعالي باشد و گاه فرياد بر مي آورد كه: {Sبه دريا بنگرم دريا ته وينم [تو بينم #] به صحرا بنگرم صحرا ته وينم S} {Sبه هر جا بنگرم كوه و در و دشت # نشان از قامت رعنا ته ونيم S} عرفان دو نوع است؛ نظري و عملي. {Tعرفان نظري T}؛ مجموعه معارفي درباره شناخت خدا و نقش او در هستي و ارتباط انسان با خدا و شناخت ابعاد الهي انسان و منازل و مقامات سلوك و سفر انسان الي الله و امثال آن است. عارفان بزرگ در طول تاريخ صدها كتاب عرفاني تأليف كرده و به يادگار گذاشته اند؛ از مثنوي ملاي رومي گرفته تا منطق الطير عطار. اما در بين همه آثار عرفان نظري برخي كتب مقام عالي را در حوزه هاي علميه كسب كردند كه اكنون متن درسي حوزه علميه قم و ديگر حوزه هاي بزرگ است؛ مانند: 1 - فصوص الحكم، محي الدين عربي، با شرح قيصري؛ 2 - تمهيد القواعد، صائن الدين ابن تركه؛ 3 - مصباح الانس، ابن فناري. امام خميني(ره) هم علاوه بر تحصيل اين كتاب ها و تدريس آن تعليقه اي بر فصوص الحكم نگاشته است و تجليل معظم له از محي الدين در نامه اي كه به گورباچف نوشت، نشانه احترام و اهتمامي است كه امام امت به ايشان داشته است. {Tعرفان عملي T}، سلوك رفتاري و تلاش هاي مستمر يك سالك است كه با مناجات هاي فراوان در خلوت و جَلْوت و تخلق به اخلاق فاضله، همچون زهد و دوري از دنيا و رفق و محبت به خلق و مانند آن حاصل مي شود تقوا و پرهيزگاري و دوري از گناهان و عمل به دستور و تكاليف ديني نقش عمده اي در صفاي قلب ايفا مي كند. از ميان چهره هاي برجسته عرفان در چند دهه اخير مي توان از مرحوم قاضي بزرگ استاد عرفا، امام امت و علامه طباطبايي و نيز مرحوم سيد احمد آشتياني در تهران و مرحوم الهي قمشه اي و مرحوم فاضل توني و مرحوم آية ا... بهاءالديني و مرحوم آيةا... رفيعي قزويني و مرحوم ميرزا جواد ملكي تبريزي و مرحوم آية ا... شاه آبادي و از بين معاصران استاد علامه حسن زاده آملي و آيةا... جوادي آملي و آيةا... بهجت نام برد. براي اطلاع بيشتر مي توانيد به كتاب هاي ذيل مراجعه نماييد: 1 - مقدمه اي بر عرفان و تصوف،دكتر سجادي 2 - برنامه سلوك در نامه هاي سالكان،نشر دارلفكر 3 - عرفان نظري،دكتر يحيي يثربي 4 - نفحات الانس،احمد حاجي 5 - الحمات و العرفان،آيةا... جوادي آملي 6 - عارف و صوفي چه مي گويد،جواد تهراني {Tتصوف T} كلمه تصوف يا به خاطر پشمينه پوشي عارفان و زهد و دوري از لطيف پوشي و يا به خاطر تلاش به جهت كسب صفاي باطن و يا به خاطر صفه نشيني جمعي از اصحاب زاهد و بي سرمايه پيامبر اكرم(ص) در مدينه انتخاب شده است. نخستين بار اين كلمه درباره «ابوهاشم صوفي» (متوفي 150 هجري) به كار برده شد و برخي آغاز كاربري اين كلمه را از «حسن بصري» مي دانند. تصوف روشي از انديشه و عمل است كه باطن آن را عرفان و عبادت و مناجات و زهد و رفق تشكيل مي دهد و ظاهرش را آداب خاص عبادي و اوراد و اذكار مخصوص هر فرقه و لباس پوشي و زينت مخصوص و ترك اهتمام به شغل هاي دنيوي و شركت در جلسات مخصوص، ذكرهاي دسته جمعي خانقاه ها و تبعيت مطلق و سرسپردگي به مرشد و پير طريقت. اين ويژگي ها به صورت جامع مشخصه هاي تصوف است؛ گرچه نوع آداب و اذكار و رفتار هر فرقه اي از صوفيه با فرقه هاي ديگر متفاوت است. تصوف از قرن دوم هجري در بين مسلمانان آغاز شد كه شايد عرفان واقعي اسلام به همراه رهبانيت مسيحي گري مشتركا موجب پيدايش صوفيه شدند. جمعي از صوفيان بزرگ تاريخ اسلام عبارتند از: ابوهاشم صوفي، سفيان توري، حسن بصري، ابراهيم ادهم، فضيل عياض، معروف كرخي، ذوالنون مصري، بايزيد بسطامي، جنيد بغدادي، حسين بن منصور حلاج، ابوالحسن خرقاني، ابوسعيد ابوالخير، باباطاهر همداني، خواجه عبدالله انصاري، عين القضات همداني، شيخ احمد جامي، عبدالرحمن جامي، شيخ عبدالقادر گيلاني، شيخ نجم الدين كبري، شيخ عطا، شيخ شهاب الدين سهروردي، ملاي رومي، صفي الدين اردبيلي و شاه نعمت الله ولي. {Tفرقه ها: T} تصوف در اسلام به صدها فرقه بزرگ و كوچك تقسيم شده كه معمولاً هر فرقه بزرگ به چندين فرقه كوچك منشعب شده است؛ لذا ده ها فرقه صوفي شيعه داريم و ده ها فرفه صوفي سني. معروف ترين آن فرقه ها عبارتند از: قادريه، نقشبنديه، چَشتيّه، كبرويّه، نعمت اللهي، نوربخشيه، حيدريه، كبرويه، نعمت اللهي، نوربخشيّه، حيدريه، ملاقبيّه و بكتاشيّه. كه غير از (گروه چهارم و هشتم) بقيه در ايران وجود دارند. {Tنقد تصوف: T} تصوف از آن جهت كه مشتمل بر عرفان و تزكيه نفس است، ستوده، اما داراي نواقصي است كه بدان جهت ضايعه هاي فراواني براي عالم اسلام داشته است؛ از قبيل: 1 - آداب خرافي و رسم ها و سنت ها و ذكرها و وردهايي كه سند شرعي ندارد و ابتكار بزرگان هر فرقه است؛ 2 - اكثر مرشدانِ به ظاهر آراسته شياداني هستند كه خانقاه و مجلس ذكر را دكان پول و وجاهت و رياست قرار داده اند؛ 3 - بي توجهي و يا كم مهري نسبت به شريعت و احكام و تكاليف ديني و رساله هاي عمليه و تقليد از مراجع تقليد؛ 4 - دوري و عدم انجام وظايف انقلابي و سياسي به بهانه دوري از دنيا و مشاغل دنيوي.